Ponzi

Bu üst başlık altında toplanan dolandırıcılık olaylarında amaç ortalamanın üzerinde getirisi sağlayan bir alana yatırım, bir işe ortak olma veya beraber iş kurma, iş imkânı ya da yardım bahanesi ile kişilerden para toplamaktır. Failin ve mağdurun sosyo-kültürel durumuna göre değişen senaryolarla mağdurun gönüllü olarak parasını getirip mağdura teslim etmesi hedeflenmektedir. Para toplama dolandırıcılığı, genellikle: Ponzi düzeni, piramit ya da zincir usulü satış, internet matriksi, evden çalışma ya da iş fırsatı, yardım ve iş kurma senaryoları ile yapılmaktadır.

Ponzi Düzeni: İtalyan Charles Ponzi tarafından geliştirilen bir dolandırıcılık yöntemidir. ülkeler arasında değişim yapılabilen posta pullarının (reply coupon) farklı ülkelerdeki fiyat farklılıklarından istifade ederek para kazandığını ileri süren Charles Ponzi, bu fikrinin satın alınmasının ardından her 100$’a 90 gün sonra 150$ vereceği vaadi ile Aralık 1919’da 150$ olan varlığını, Temmuz 1920’de toplam 9 milyon $’a çıkardı (Walsh 1998:3). Ağustos 1920’de sistem çöktüğünde Ponzi’nin yaklaşık 20 bin yatırımcıdan topladığı 10 milyon $’dan geriye sadece 30 $’lık kupon kalmıştı.

Ponzi düzeni, yasal gibi görünen bir yatırım aracına katılım ile kısa sürede yüksek oranda getiri sağlanacağı vaadine dayanmaktadır. Dolandırıcı, toplanan paranın bir kısmını ilk katılımcılara geri ödemede kullanırken, bir kısmını kendine ayırmakta, ortaya çıkan fark yeni katılımcılarla gidermektedir. Yeterli sayıda yeni katılımcının bulunamaması durumunda da sistem çökmektedir. Sistemin çalışması için kilit nokta, insanların satın alacağı bir fikrin sunulmasıdır. Bu fikir, sözde “forex yatırımı” olabileceği gibi “Amerikalı Amtel Telekomünikasyon Araçları Kiralama Şirketi” örneğinde olduğu gibi “telefon kiralama”, Türkiye’deki Banker Kastelli örneğinde olduğu gibi “mevduat sertifikası” ya da Bernard Madoff örneğinde olduğu gibi “sahte tahvil” ve “sahte hedge fonu” da olabilmektedir (Walsh, 1998:3; Carvajal vd., 1995:7; Zarrabi, 2013:3). Ponzi düzeninin nasıl işlediğine dair görsel anlatım için tıklayınız.

Piramit ya da Zincir Usulü Satış (Network Marketing): İlan, e-posta ve diğer tanıtımların yanı sıra, arkadaş çevresinin ısrarı ile kişilere, sisteme yeni katılım sağlamaları halinde kısa sürede yüksek getiri sağlayabilecekleri vaat edilmektedir. Türkiye’de “Titan saadet zinciri” olarak da bilinmektedir. “Piramit satış sistemleri” Tüketicinin Korunması Hakkında Kanunu’nun 80’inci maddesi ile yasaklanmıştır. Yargıtay da kararlarında bu sistemi işletenlerin yüksek sesli müzik ve alkışlı organizasyonların yanı sıra matematiksel işlem ve tablolarla üyelerin doğru karar verme yeteneğini etkiledikleri gerekçesiyle bu sistemin bir dolandırıcılık olduğuna hükmetmiştir (Maviş, 2015:620).

“Ponzi dolandırıcılığı” ile oldukça benzer olan “Piramit dolandırıcılığı”nın da devamı sürekli bir şekilde sisteme katılımcı dâhil edilmesi esasına dayanır (Kovacich, 2008:123-124). İki dolandırıcılık arasındaki en temel fark ise “Ponzi”de getirinin yasal olarak bilinen bir yatırıma dayandığı ifade edilirken, “Piramit”te kazanç için temel şart sisteme katılımcı dâhil edilmesidir (Welsh, 1998:8; Carvajal vd., 1995:6).

Sistemin ve katılımcıya vaadedilen kazancın temeli, belirli bir ürünün satışından elde edilen kardan ziyade, sisteme yeni katılımcı dahil edilmesine dayanmaktadır. Bir başka deyişle, sisteme girişte yapılan ‘ürün satın alma işlemi’ sisteme katılmak için yapılan sembolik bir işlemdir. Kişi bu satın alma işlemi ile aslında sisteme dahil ettiği katılımcı sayısı ile doğru orantılı bir şekilde artacağı belirtilen para kazanma vaadini satın almaktadır. Son yıllarda, kişisel bilgisayarların belleklerini kiralayarak katılımcılara gelir sağladığını iddia eden “Kairos Teknoloji” ve katılımcılara web sitesi tasarımı, domain ve destek hizmeti satışı yaptığını söyleyen “Mega Holdings” gibi yapılar da bazen doğrudan bazen de ödül, indirim gibi vaatlerle sisteme katılımcı sağlama temelinde çalışan yapılardır.

İnternet Matriksi: Piramit ya da zincir satış (network marketing) sistemine benzer bir şekilde çalışmaktadır. İnternet üzerinden bir ürünün alınmasının ardından mağdur ‘ücretsiz hediye bekleme listesi’ne alınmaktadır. Bu dolandırıcılık türü de Ponzi ve piramit dolandırıcılığı gibi sisteme sürekli katılımı öngörmektedir.

Yardım / İş Kurma:  Özellikle gündemdeki olaylar, yaşananlar nedeniyle duygusal açıdan hassasiyet arz eden alanda faaliyet yürüten ve toplumda bilinen derneklerin/vakıfların (Mehmetçik Vakfı, LÖSEV vb.) adını kullanarak ya da bu dernek/vakıfların isimlerine benzer isimler kullanılarak veya mağduriyet senaryoları uydurarak yardım adı altında para toplanmaktadır. Ayrıca,  oto kiralama şirketi, hayvancılık vb. bir ticari girişim bahanesiyle de para toplanabilmektedir.

Borsada Yatırım Vaadi: Borsaya yatırım yaparak yüksek kazanç elde etme vaadi, bazı durumlarda, “Borsa (Piyasa) Dolandırıcılığı”nın farklı bir türü olarak da karşımıza çıkmaktadır. Bu niteliği ile ayrı bir başlık altında açıklanan borsa dolandırıcılığı başlığı altına da alınabilecek bu yöntem, özünde borsada (piyasa) bir manipülasyon olmadığı için, borsada para kazanmanın bir vaat olarak sunulması nedeniyle, “Para Toplama Dolandırıcılığı” başlığı altına alındı. Bu yöntemde, ilk aşamada sağlanan güvenle insanlardan ‘borsada yüksek getiri elde etme’ vaadi ile para toplanmakta ve ardından “hisselerin değer kaybettiği” belirtilerek ya da birden ortadan kaybolarak insanlar dolandırılmaktadır.