Dolandırıcılık suçu ve dolandırıcılık yöntemlerine dair bilinmesi gereken her şey

Dolandırıcılık Teorileri

Dolandırıcılığı anlamaya çalışan teoriler esasen iki temel dayanmaktadır: Birinci grupta, dolandırıcılığın suç boyutundan hareket ederek onu suç teorileri ile açıklayan yaklaşımlar; İkincisi ise “Şirket İçi Suistimal/Dolandırıcılık” üzerine yapılmış çalışmalardan ulaşılan teorileri genele uyarlamak, ya da bu teorileri tüm dolandırıcılık türleri için kullanmak. Suç teorilerine yukarıda değinildiği için bu bölümde sadece “Şirket İçi Suistimal/Dolandırıcılık” teorilerine yer verildi.


Suistimal/dolandırıcılık Üçgeni (Fraud Triangle)”:

Çalışanın çalıştığı işletmeyi dolandırması ya da kurum içi suiistimal, ilk olarak Cressey (1953) tarafından incelenmiş ve bu tür dolandırıcılıkta üç etkenin varlığına değinilmiştir. “Baskı”“Fırsat” ve” “Meşrulaştırma”dan oluşan bu üç etken, sonraki yıllarda  “Suiistimal/dolandırıcılık Üçgeni (Fraud Triangle)” olarak adlandırılmıştır (Cressey, 1973 (1953):30 aktaran acfe.com/fraud-triangle.aspx). Bu kurama göre şirket içi dolandırıcılık, aşağıdaki üç etkenin varlığı durumunda ortaya çıkabilmektedir.
  • “Baskı (Pressure)”: Çalışanın kumar, uyuşturucu ya da lüks yaşama isteği ile ortaya çıkan “baskı”, aynı zamanda çalışanı motive (teşvik) de etmektedir.
  • “Fırsat (Oppurtunity)”: Çalışanın kendisine duyulan güven ya da konumu aracılığıyla menfaate ulaşabilme fırsatının olması gerekmektedir.
  • “Meşruiyet (Rationalization)”: Çalışan, “işverenin zaten az ücret verdiği”, “bunu ailesi gibi ulvi bir amaç için yaptığı” ya da “ödünç olarak aldığı” gibi içselleştirmelerle, yaptığı eylemi meşrulaştırmakta, bir nevi suçluluk duygusundan arınmaktadır.
suistimal üçgeni, hile üçgeni, fraud triangle
Suistimal üçgeni

“Suiistimal/Dolandırıcılık Elması (Fraud Diamond)”:

Wolfe ve Hermanson tarafından ortaya atılmıştır (Wolfe ve Hermanson, 2004:38-42). Yazarlar tecrübelerine dayanarak, aşağıdaki özelliklere sahip olanların şirket içi suiistimal faili olma ihtimallerinin yüksek olduğunu belirtmektedirler:
  • Şirket kural ve uygulamalarında mevcut olan boşluğu istismar edebilecek ya da böyle bir boşluk oluşturabilecek yetki/pozisyona sahip olan,
  • Şirket kural ve uygulamalarında mevcut olan boşluğu fark edebilen ve bunu kullanabilecek düzeyde zeki olan,
  • Yakalanmayacağına inan ya da yakalansa da farklı bahanelerle bunun üstesinden gelebileceğine inanan,
  • Diğerlerini de iştirak etmeye ikna edebilen ya da kandırabilen,
  • Kesin ve tutarlı yalan söyleyebilen,
  • Stresle başa çıkabilen (Wolfe ve Hermanson, 2004:39-40).
suistimal elması, fraud diamond, suistimal karesi,
Suistimal üçgeni (Fraud diaomon)

İkiliye göre, Cressey’in üçgeni oldukça önemlidir ancak kişisel farklılıkları göz ardı etmesi nedeniyle eksiktir. Buradan hareket eden yazarlar, Cressey’in üç faktörüne, çalışanın suiistimali yapabilme “kabiliyeti”ni de ekleyerek “Suiistimal/Dolandırıcılık Elması (Fraud Diamond)” önerisini getirmektedirler (Wolfe ve Hermanson, 2004:38-42). Bir bakıma bireysel farklılıkları da denkleme dahil eden Wolfe ve Hermanson’a göre “kabiliyet” boyutu, şirket içi suiistimalin hem önlenmesinde ve hem de ortaya çıkarılmasında oldukça önemlidir.

“Suiistimal Cetveli (Fraud Scale)”:

Dr. Steve Albrecht, Keith Howe ve Marshall Romney tarafından 1980’lerde şirket iç denetimcileri ile yaptıkları araştırmaya dayanmaktadır. Cressey’in “Suiistimal üçgeni”ni büyük ölçüde geçerli kabul eden araştırmacılar, üçgendeki “meşrulaştırma” faktörünün esasen kişinin “dürüstlüğü” ile alakalı olduğunu ileri sürmektedirler (Kranacher vd., 2011:71). Üçlünün araştırmasının odak noktasını, suiistimal yapan çalışanlardaki “Baskı (Pressure)”“Fırsat (Opportunity)” ve “Dürüstlük (Integrity)”e etki eden faktörleri tespit etmek oluşturmaktadır. Araştırmacılar, şirket içi suiistimale etki eden 10 “kişisel”, 10 da “örgütsel” faktör tespit ettiler. Bunun yanında, suiistimale etki eden faktörleri göz önünde bulundurarak, şirket içi suiistimal riskini gösteren bir cetvel de geliştirdiler. “Suistimal Cetveli (Fraud Scale)” olarak bilinen şirket içi suiistimal göstergesine göre, örneğin, baskı ve fırsatın yüksek, dürüstlüğün düşük olduğu şirket/kurumlarda suiistimal riski de yüksek olmaktadır (Kranacher vd., 2011:69-71).
suistimal cetveli, Albrecht cetveli, hile cetveli
Suistimal cetveli

Albrecht'in suistimal üçgeni
Albrecht'in Suistimal Üçgeni

Para, İdeoloji, Baskı, Ego (M.I.C.E., Money, Ideology, Coercion, Ego):

“Para”“İdeoloji”“Baskı” ve “Ego”nun suiistimalde motive edici faktörler olduğunu ileri süren Jason Thomas, bu teorisini, söz konusu faktörlerin ilk harfleri ile kodlayarak tanımlamaktadır (M.I.C.E.: Money, Ideology, Coercion, Ego). Bu teoriye göre, insanları suiistimale yönelten tek faktör “Para (Money)” değildir. Bazı durumlarda başarılı/güçlü olmak arzusunu ifade eden “Ego”, bazı durumlarda da daha profesyonel ve üst düzey suç ortaklarının “Baskısı (Coercion)” da kişiyi suiistimale yöneltebilmektedir. Hedefe ulaşmak için her yolun mubah olduğunu düşünen ve genellikle terör örgütleri ile irtibatlı kişilerde ise asıl motive edici faktör “İdeoloji”dir (Kranacher vd., 2011:13-14).















0 yorum:

Yorum Gönder

Yorumunuzu yazdıktan sonra "Yorumlama biçimi" bölümünden "anonim" seçeneğini seçtikten sonra "yayınla" bölümüne tıklayın.

Öne Çıkan Yayın

Whatsapp'ta yayılan "Migros ücretsiz hediye kuponu dağıtıyor" dolandırıcılığı

Whatsapp'ta yayılan aşağıdaki mesaj kullanıcıları sahte siteye yönlendiriyor. Yönlendirilen ekranda bu tür sitelerde sıklıkla görülen...

İletişim Formu

Ad

E-posta *

Mesaj *

Etiketler