51 TL’ye Iphone mümkün mü? Kuruş Artırım Siteleri Nasıl Çalışıyor?

“51 TL’ye Iphone!!!” sloganıyla yapılan reklamın sizleri yönelteceği yer İngilizce’de “penny auctions” diye tabir edilen “Kuruş artırımla satış” yapan bir site. ). Sistemin ayırt edici iki özelliği bulunuyor: Birincisi her bir teklif için belirli bir kredi ya da kontör satın alınması, bir başka deyişle teklif verme hakkının ücretli olması ki bu nedenle bu tür sistemlere İngilizce’de “bidding fee auctions” (teklifi ücretli açık artırım) da denilmektedir; İkincisi ise her artırım teklifinin (bid/offer) malın fiyatını sadece bir “penny[1]” arttırabilmesi.

Bu tür sitelerde genel olarak, açık artırım 0,0 TL’den başlamakta ve yukarıda değinildiği gibi her bir teklif malın fiyatını sadece bir kuruş arttırabilmektedir. Yapılan her teklif aynı zamanda açık artırımda kalan süreyi de belirli dakika/saniye kadar uzatmaktadır.

Bir örnekle açıklayacak olursak, diyelim ki piyasa değeri 1500 TL olan popüler bir telefon söz konusu sistemle satışa sunuldu. Reklam yapan sitede söz konusu telefonun 72,53 TL’ye satıldığı duyurulmakta. Dolayısıyla bu ürün için 7253 defa teklifte bulunulduğu anlaşılıyor (kuruşla artırım yapılmış). Sitede benzer fiyattaki ürünler için “teklif için gerekli kontör” adedi 10 olarak belirlenmiş. Buradan yola çıkarak yapılan 7253 adet artırım için 72530 adet kontür kullanıldığı sonucuna ulaşabiliriz. Kullanılan kontür sayısı, kontür birim fiyatı ile çarpıldığında bu ürünün satılmasında harcanan kontörlerin toplam değerinin 29.012 TL olduğu görülüyor. Kısaca özetlenecek olursa, piyasa değeri 1500 TL olan bir ürünün site sahibi tarafından toplam 29.012 TL gelir ile (piyasa değerinin 19 katı) satıldığı anlaşılıyor.

Sistemin işleyiş mantığına göre, 72,53 TL’nin son 53’üncü kuruşu için teklifi veren kişi, belki de ilk ve son teklifi ile çok şanslı bir şekilde söz konusu ürünü 76,53 TL’ye sahip olmuş olabilir (72,53 TL + 10 kontür (4 TL)). Öte yandan sistemin gizliliği nedeniyle o “çok şanslı son kişi”nin gerçek bir alıcı olmayabileceği, sistemin içinde üretilmiş bir yazılım (bot, internet robotu) ya da gerçek olmayan sahte bir kullanıcı olabileceği de öne sürülebilir (ECC-Net, 2012:13).

Griffiths ve Carran’a göre bu tür sitelerin “ebay.com” gibi klasik anlamdaki açık artırmaya dayalı satış yapan sitelerden iki temel farkı bulunmaktadır: Birincisi, klasik açık artırma sitelerinde taliplerin ürün için ödemeye razı oldukları fiyatı teklif ederlerken, bir başka deyişle artırımı kaybeden hiçbir şey ödemezken, “kuruş artırım sitelerinde” teklif verme hakkının ücretli olması nedeniyle kazanın yanında kaybedenlerin de teklif sayılarına göre harcama yapması; İkincisi ise, klasik açık artırma sitelerinde açık artırım belirli bir süre sonunda sona ererken, “kuruş artırım sitelerinde” ise her teklifin ardından sürenin belirli bir zaman dilimi kadar artması (Griffiths ve Carran, 2015:2-3). “Kuruş artırım” sitelerinin açık artırımdan daha çok “kumar” niteliği taşıdığını ileri süren Griffiths ve Carran’a göre;

• “Kuruş artırım” sisteminde kazanma sansa bağlıdır (chance-determined),
• “Kuruş artırım” siteleri kazananların reklamlarını yapmak suretiyle kazanmanın çok mümkün ve sıradan olduğu fikrini yayarak insanların siteye giriş kararı almalarını etkilemektedirler (availability bias),
• Söz konusu sitelerde, artırım sonunda hiçbir şey kazanmadan çok sayıda teklif yapılmakta yani para harcanmaktadır,
• Bu siteler internette yer alan kumar sitelerine benzer şekilde “kazanmak için ipuçları” sunmaktadırlar,
• Aynı şekilde bu sitelerde, kumar sitelerinde yer alan “sorumluluk” prensibinin hemen hemen aynısına yer verilerek üyelere, zarar görmemeleri için tavsiyelerde bulunulmaktadır (Griffith ve Carran, 2015: 191-192).

Almanya’da “bir “kuruş artırım” sitesinin faaliyetinin “kumar” niteliği taşıdığını belirten “Yerel Makamın” bu kararını, söz konusu makamın kararının içtihata dayalı bir kurala dayanmadığı, bir başka deyişle kanunilik ilkesini taşımadığı (kanunda yeterli dayanak bulunmadığı) gerekçesiyle iptal eden İdari Mahkeme aldığı kararda:

• Artırım sonucunun yeteneğe değil, tamamen şansa bağlı olduğu,
• İşletmenin faaliyetinde ahlaki ve ekonomik amaç bulunmadığı,
• Kazananın elde ettiği faydanın / kârın diğer katılımcıların kaybından kaynaklandığı,
• Sistemin, katılımcıları teklif verme yönünde kışkırtıcı bir özelliğe sahip olduğu,
• Sahte kullanıcı veya “bot”ların kullanılma riskinin bulunduğu tespitlerini yapmıştır (Arendts, 2013:11-12).

Amerika Birleşik Devletleri Federal Ticaret Kurulu’na (Federal Trade Commission, FTC) göre oldukça ucuza ve eğlenceli alışveriş yapılıyor gibi görülse de bu sistem birçok açıdan, klasik anlamdaki açık artırımdan çok bir piyango niteliğindedir. FTC, söz konusu sitelerdeki sorunları şu şekilde sıralamaktadır:

• Kazanılan ürün gönderilmemekte, geç gönderilmekte ya da tanıtılandan farklı ürün gönderilmektedir,
• “Bonus kredi” gibi kavramlar üyeleri yanlış yönlendirmektedir, üyeler her durumda teklif verebilmek için kontör satın almak zorundadır,
• “Üyelik ücreti” ve/veya “Kargo ücreti” gibi gizli ek masraflar çıkarılmaktadır,
• Bu sitelerde yer alan ödeme yöntemleri güvenli olmayabilmektedir (FTC, 2011).

İnternet tabanlı “Kuruş artırım” sisteminin Washington Tüketiciyi Koruma Kanunu’na göre “piyango (lottery)” olup olmadığını sorgulayan Konkel (2013:1972) söz konusu sistemin geleneksel açık artırımdan temel farkının, gelirin artırım yapmak için harcanan kontörlerden (bidding fee) sağlanması olduğunu ifade etmektedir. Bu temel farktan hareket eden Konkel’e göre, kazananın elde ettiği indirimin ve işletmecinin gelirinin kaynağının artırım için harcanan kontörler olması nedeniyle, sistem “piyango (lottery)” niteliği taşımaktadır (Konkel, 2013:1972).

Sonuç ve Değerlendirme:

Hem internetin artık neredeyse en ücra köşelere kadar ulaşması, hem de ticaretin tüm güç ve enerjisiyle yeni arayışlara yönelmesiyle farklı alış veriş yöntemlerinin yanı sıra bahis, şans oyunu ve kumar gibi faaliyetler de internette yer bulmaya başlamıştır. “Kuruş artırım” siteleri de bu arayışın bir sonucu olarak görülebilir. Sistemin işleyişi ele alındığında, kendisini “oyunlaştırılmış e-ticaret platformu” olarak tanıtan bu sitelerin alış veriş ile şans oyununu birleştiren bir yapıya sahip olduğu görülmektedir.

Sistemde kazanana para ya da değerli maden şeklinde bir ödül vaat edilmese de, yine de maddi anlamda önemli bir kazanç fırsatı sunulmaktadır. Bir başka deyişle, herhangi bir şans oyununda kullanılan “ödül” kelimesi yerine, “kuruş artırım” sisteminde malın “%89’a varan oranda indirimle” satın alınması ifadesi kullanılmaktadır. Her iki ifadenin de aynı anlama geldiği açıktır.

Sonuçta “kuruş artırım” sisteminde kontür satın alınması ve ardından her bir teklif için kontör harcanması ile yapılan iş, malı “ucuz fiyata satın alabilme şansı”dır. Bu nedenle “kuruş artırım” sisteminin “Ceza Kanununun uygulanmasında kumar, kazanç amacıyla icra edilen ve kar ve zararın talihe bağlı olduğu oyunlardır (TCK Md. 228/4)” şeklindeki ifadeye uymaktadır ve bu nedenle “talihe bağlı oyun/şans oyunu” olarak nitelendirilebilir.

Bunun yanında, bu sistemi uygulayan internet sitelerinden, sistemin işleyişinde ve tanıtımında kullanılan yöntemlerde kişilerin bilinçli bir şekilde yanıltılması yoluyla gelir elde edilmesini amaçlayanların bu faaliyetleri de “Hileli davranışlarla bir kimseyi aldatıp, onun veya başkasının zararına olarak, kendisine veya başkasına bir yarar sağlamak (TCK md.157)” olarak ifade edilen “dolandırıcılık” tanımına uymaktadır.

Bu nitelikleri nedeniyle söz konusu sitelerin yukarıda sayılan Türk Ceza Kanunu maddelerinin yanı sıra: 6502 sayılı Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun’un “örtülü reklam”ı yasaklayan (Md. 61/4) ve cezai yaptırımı ön gören (77/2) maddelerine gore; “sanal ortam”da (Bilgisayar, internet, interaktif televizyon, cep telefonu ve benzeri bilişim ortamları) talih oyunu düzenlenmesi ve bu oyunun ve/veya işletmenin reklamının yapılmasının yasaklanmasını öngören “Sanal Ortamda Oynatılan Talih Oyunları Hakkında Yönetmelik”e göre de takibinin yapılması gerekir.